"Çevre Bakanlığı, işletmenin tekrar açılmasına neden onay verdi?"

İliç Altın Madeni İşletmesi’nde yaşananları ‘çevre katliamı’ olarak nitelendiren TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, 2022’deki siyanür sızıntısının ardından Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın alınan hangi tedbirleri yeterli görerek işletmenin tekrar açılmasına onay verdiğini sordu.​​​​​​

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’ne (TMMOB) bağlı Jeoloji Mühendisleri Odası, SSR Mining ve Çalış Holding ortaklığındaki Anagold Madencilik tarafından Erzincan, İliç’te işletilen Çöpler Altın Madeni İşletmesinde yaşananlara ilişkin yazılı açıklama yaptı.

Yığın liçi (heap leach) sahasına yığılmış malzemenin duraysızlık sonucunda kaydığını ve dokuz maden işçisinin toprak altında kaldığını hatırlatan TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, ön bilgiler ve kayma sırasında alınan ilk video görüntülerden hareketle bazı tespitlerde bulundu.

Söz konusu malzemenin siyanürlü kimyasallar ile liç edilmiş, içinde siyanürlü sıvı çözeltinin yanında bol miktarda zehirli ağır metaller de içerdiğinin belirtildiği açıklamada, 2022’deki siyanür sızıntısının ardından Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın alınan hangi tedbirleri yeterli görerek işletmenin tekrar açılmasına onay verdiği soruldu.

Duraysızlık: Herhangi bir yapının veya kayaç ya da zemin kütlesinin, etkilendiği gerilmelerin veya ağırlığının etkisiyle, yerini, konumunu veya şeklini koruyamadığı koşul.

“Projeler hazırlanırken fay hattı dikkate alınmadı”

Haziran 2022’de Çöpler Altın Madeni İşletmesi yığın liçi sahasındaki siyanür karışımının Sabırlı Deresi’ne akması nedeniyle bölgede incelemelerde bulunduklarını hatırlatan TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, işletme sahasının aktif bir fay hattı üzerinde kurulduğunu belirtti:

İşletme sahası içerisinde, MTA Genel Müdürlüğü tarafından 2013 yılında yayınlanan Türkiye Diri Fay Haritası’nda aktif olduğu ifade edilen ve Munzur segmenti olarak tanımlanan bir fay hattının bulunduğu tespit edilmiştir.

Ancak bu fay hattının işletme projeleri hazırlanırken dikkate alınmadığı, hatta fayın inaktif olduğunun belirtildiği, hazırlanan atık depolama, üretim ve diğer tesis projelerinde 0.30 g ivme değerleri gibi düşük ivme değerleri baz alınarak proje hazırlandığı görülmüştür.

Olası büyük bir depremde bu alanda bulunan tesislerin yıkılma riski taşıyabileceği ifade edilerek, hazırlanan ve işletilmekte olan atık depolama tesisi, üretim tesisleri ile açık kazı ve yığın liçi için gerekli tasarım parametrelerinin hem statik, hem de dinamik koşullar (açık ocakta patlama ile kazı yapılması nedeniyle) dikkate alınarak yeniden yapılması ve gerekli tedbirlerin alınması gerektiği ifade edilmiştir.

2022’deki siyanür sızıntısının ardından “gerekli tedbirlerin alınması için” işletmede geçici süreyle üretimin durdurulduğunu hatırlatan TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, “Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı alınan hangi tedbirleri yeterli görerek işletmenin tekrar açılmasına onay vermiştir?” diye sordu.

Yığın yüksekliğinin fazla olması

“Yığın liçi (heap leach) geçirimsiz bir zemin üzerinde hazırlanan cevher yığını üzerine uygun bir çözücü gönderilerek kazanılacak metalin çözeltiye alınması işlemidir” diyen TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, bu malzemenin kaya ortamlara göre oldukça zayıf, gevşek ve gözenekli bir zemin türü olduğunu kaydetti. Söz konusu malzemenin siyanürlü kimyasallar ile liç edildiği, içinde siyanürlü sıvı çözeltinin yanında bol miktarda zehirli ağır metaller de içerdiği belirtildi.

Açıklamada, bu yığınların sıvı içerdiğini ve sıklıkla stabilite sorunları yaratabildiğine dikkat çekilerek kaymanın olası nedenlerine ilişkin şu ihtimaller sıralandı:

İliç’te gelişen bu büyük boyutlu kaymanın olası nedenlerinden belki başlıcası, video görüntülerinden görüldüğü gibi, yığın yüksekliğinin fazla olması ve bu nedenle yüksekliğin belirli bir limiti geçmiş olma olasılığı ve yığının içerdiği çözeltinin gözeneklerde yarattığı basıncın yükselmiş olması olabilir.

Ayrıca yine malzemenin hareketini gösteren görüntülerden, yığın liçini oluşturan malzemenin kayma sırasında oldukça yüksek bir hızla akan bir zemin gibi davranarak (çamur akması) hareket etmesi de gözenek sıvısı basınçlarının oldukça yüksek olma olasılığının bir göstergesi olabilir.

Geçtiğimiz hafta içinde bu bölgeye düştüğü belirtilen yağışın, bu malzemenin içine süzülmesiyle malzemenin doygunluk derecesinin artmış olması da kuvvetle muhtemeldir. Videoya alınan kayma sırasında malzemenin oldukça hızlı bir akışla sıvı gibi davrandığı da görülmekte olup, bu davranışın “akma duraysızlığı” şeklinde adlandırılması söz konusudur.

TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, “Günümüzde çevre felaketlerine neden olan ve bunu da alışkanlık haline getiren firmaların işletme ruhsatlarını derhal iptal edecek düzenlemeler Maden Kanunu ve Çevre Kanunu içinde işlevlendirilmelidir” dedi.

Bianet