Dersim’in mezar taşları, üstünde barındırdığı figürler nedeniyle yapıldıkları döneme dair önemli bilgiler veriyor. Defineleri tarafından tahrip edilen bu taşların korunması büyük önem taşıyor.

Duygu Kıt

İnsan, koç, köyün, sanduka biçimli mezar taşlarının izleri tarihi kayıtlarda yüzyıllar öncesine kadar uzanıyor. Dersim’in tüm ilçelerinde pek çok köyde bu mezar taşı geleneğinin izlerine rastlanabiliyor.

Dersim merkez dahil ilçelerde toplamda 200'e yakın alan tescillendi. Tunceli Müzesi ve Erzurum Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından son olarak Düzpelit köyünde incelemeler yapılarak tescil işlemleri başlatıldı. Uzmanlar, mezarlık alanların ve mezar taşlarının korunması için tescil çalışmalarının çok önemli olduğunu vurguluyor.

Ertuğrul Danık'ın, 1993 yılı basımlı 'Koç ve At Şeklindeki Tunceli Mezar taşları' adlı kitaptan alınan bilgilere göre, Dersim'in mezar taşları, genellikle bölgenin tarihi ve kültürel özelliklerini yansıtan geleneksel tarzlarda inşa edilmiş mezar taşlarıdır.

Genellikle beyaz kireç taşından yontularak yapılmış olup, üzerlerinde Arapça veya Osmanlıca yazılar, semboller veya süslemeler bulunabilir.

Mezar taşları, ölen kişinin kimliği, doğum ve ölüm tarihleri, aile bağlantıları gibi bilgileri içeren yazılar içerebilir.

Düzpelit köy mezarlığında bulunan mezar taşları, farklı formlara sahip. Bu formlar arasında mezarların baş ve ayakucuna dikine konan, üzerinde yazı veya çiçek resmi bulunan taşlara ‘şahide’ deniyor.

Sanduka formunda olan mezarların şahide taşları, insan biçimli olup bölgenin inanç kültürü içerisinde dedelik makamı ya da ocak sahibi olan şahsiyetlerin statüsünü yansıtıyor.

Şahide taşlarında insan formunda ocakzadelerin geleneksel kıyafetleri ve sakal tipolojisi bunu işaret ediyor. Yine aynı mezarlık içinde şahide taşlarının kadın üsluplu olduğunu da görebiliyoruz.

Köyde bulunan mezar taşları üzerinde Anadolu, Mezopotamya ve Orta Asya’dan gelen köklü geleneğin bir yansıması olan süsleme motifleri var. Bu süsleme motifleri arasında hayat ağacı, sarmaşıklar, geometrik desenler, saç örgüsü ve çarkıfelek gibi süslemeler yer alıyor. Bu süslemeler ölen kişinin şahsiyeti, toplumsal statüsü ve cinsiyeti hakkında önemli bilgiler sunuyor.

Duvar